75 jaar VN in 75 Verhalen: Hans van Leest

Hans van Leest (1947) ging in 1994 mee op een humanitaire missie naar Congo, wat toen nog Zaïre heette. Ruim honderd Nederlanders zorgden voor voedsel, water en medicijnen voor een kwart miljoen vluchtelingen uit Rwanda en ondersteunden de medische staf.

“Was de missie zinvol? Ik durf het nog steeds niet te zeggen.”

Na een lange periode van deregulerende koloniale overheersing in de regio, escaleert de onrust tussen verschillende bevolkingsgroepen in Rwanda begin jaren negentig. Gealarmeerd sturen de Verenigde Naties waarnemers naar het land. De United Nations Assistance Mission for Rwanda (UNAMIR) wordt in het leven geroepen, met het mandaat om de wapenstilstand te bewaken, de vrede te handhaven en om incidenten te rapporteren. De aanwezigheid van de VN kan niet voorkomen dat in het voorjaar van 1994 een grote massamoord plaatsvindt op Tutsi’s en gematigde Hutu’s. In een korte periode worden bijna één miljoen mensen vermoord. Een grote vluchtelingenstroom naar onder meer Zaïre (nu Congo) komt op gang.

Op verzoek van onder andere de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN, werd in juli 1994 een hulpverleningsdetachement van Defensie naar Goma in Zaïre gestuurd: het Netherlands Detachment Provide Care (NLDetPC). Dit detachement bestond uit een medisch team van landmacht, luchtmacht en de marine, een transportgroep en een watertransporteenheid van de landmacht. Zij werden bewaakt door mariniers. In het gebied werkten zij vooral samen met de UNHCR en een aantal NGO’s.

Bij een vredesmissie kunnen VN-lidstaten militairen sturen om de vrede te herstellen of een conflict te voorkomen. Maar de Verenigde Naties spelen ook een belangrijke rol in het organiseren van humanitaire hulp en noodhulp. Het gaat dan bijvoorbeeld om medische zorg, onderdak voor ontheemden, schoon drinkwater en onderwijs.

“In 1994 vond in Rwanda een enorme genocide plaats. Hutu’s vermoordden in korte tijd bijna een miljoen Tutsi’s en gematigde Hutu’s. Toen het Rwandees Patriottisch Front van Tutsi Paul Kagame de macht greep, vluchtten naar schatting 850 duizend Hutu’s het land uit. Ze kwamen terecht in Goma, een stad op de grens met het huidige Congo. Toen wij daar aankwamen, sliepen mensen op de grond, naast de stapels lijken.”

In die tijd was Hans van Leest als beroepsmilitair gestationeerd in Woensdrecht. Hij had nooit eerder aan een missie meegedaan en eerlijk gezegd stond hij ook deze keer niet te springen om mee te gaan. “Maar ik had veel ervaring met transport, en het doel van de missie was om noodhulp zo snel mogelijk bij de vluchtelingen te krijgen. We moesten aanvoerlijnen opzetten voor voedsel en medicijnen voor de vluchtelingen.”

“Toen realiseerden we ons dat we potentiële moordenaars ondersteunden”

Na een training van een paar dagen stapten 106 militairen op het vliegtuig voor de humanitaire missie. “Er heersten honger, dorst, cholera en geweld. Honderden mensen stierven er per dag, de lijken lagen langs de kant van de weg en dreven in het Kivumeer.”

Van Leest en zijn collega’s zetten transportlijnen op om voedsel, water en medicijnen snel en efficiënt naar de vluchtelingen te kunnen brengen. De situatie verbeterde, maar al snel werd duidelijk dat zich onder de vluchtelingen veel militante Hutu’s bevonden, van wie het enige doel was zich te hergroeperen en terug te keren naar Rwanda om wraak te nemen. “We realiseerden ons dat we potentiële moordenaars aan het voeden waren. Alle partijen trokken zich een voor een terug. Toen wij vertrokken, was ons werk nog lang niet af.”

Van Leest heeft zich, net als veel collega’s, lange tijd afgevraagd of de missie zinvol is geweest. “Maar we hebben daar mensen opgeleid die ons werk konden voortzetten en ik weet wel zeker dat we in die korte periode duizenden levens hebben kunnen redden.”

De 75 Jaar VN Verhalen zijn verzameld en gecureerd door Frederiek Biemans voor Humanity House.