Haagse Vredesconferentie: Een tsaar met visie

In een stad waar mensen van meer dan 180 nationaliteiten samenkomen en wonen, en waar tegenwoordig bijna 500 internationale organisaties zijn gevestigd, is het best van zelfsprekend dat Den Haag de titel draagt van Vrede en Recht. Maar hoe is dat zo gekomen? En waar heeft de stad zijn welverdiende titel aan te danken. In acht korte verhalen neemt Just Peace (in samenwerking met gemeente Den Haag) je mee door de geschiedenis, het heden en de toekomst van de Stad van Vrede en Recht

Stad van Vrede en Recht

De titel van Den Haag als Stad van Vrede en Recht kent een geschiedenis van 125 Jaar aan Vrede en Recht-organisaties en -activiteiten. Het belang van de stad voor internationale vrede en gerechtigheid gaat terug tot de 16e eeuw. In 1625 schreef Hugo de Groot, grondlegger van het internationale recht, het boek Het Recht van Oorlog en Vrede. Dit boek legde de basis voor het huidige Internationale Hof van Justitie in Den Haag. Bovendien kende Nederland destijds een aantal beruchte humanisten en juristen zoals Erasmus, Grotius en Van Bynckershoek én was Den Haag al een ervaren gastheer, met de 1893 en 1894 conferenties van de Interparlementaire Unie en de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht die in stad plaats hadden gevonden. De ideale gastheer voor de Eerste Haagse Vredesconferentie dus.

Nieuwe internationale samenwerking

Na de Napoleontische oorlogen in de 19e eeuw begon er een wapenwedsloop tussen de machtigste landen in Europa, gefaciliteerd door de industriële revolutie; het produceren van wapens ging nou eenmaal veel makkelijker en sneller. Het gevolg was dat er veel bloedige oorlogen ontstonden, niet alleen in Europa maar ook in Amerika, Afrika en Azië. Deze oorlogen veroorzaakten veel verdriet en pijn bij mensen en het kostte ook nog eens heel veel geld om ze te voeren.

Als gevolg werden er tegen het einde van de 19e eeuw steeds meer vredesbewegingen opgericht. Belangrijke figuren tijdens deze vredesbewegingen waren bijvoorbeeld de Britse journalist William Stead en vredesactiviste Bertha von Suttner. Ook werden organisaties opgericht zoals het Rode Kruis, die protocollen opstelde waarmee burgers en krijgsgevangen voortaan beschermd moesten worden.

Het uiteindelijke initiatief waarmee de Haagse Vredesconferentie in 1899 van de grond kwam, kwam van de Russische Tsaar Nicholaas II. En dat terwijl Rusland een van de koplopers was gedurende de wapenwedloop. Het was daarom niet gek dat het plan dat de Tsaar voorlegde aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Sint-Petersburg aanvankelijk met scepsis werd ontvangen.

De Eerste Haagse Vredesconferentie

Tsaar Nicholaas II liet zich echter niet zomaar wegwuiven. Op 24 augustus 1898 stuurde hij een bericht naar de leiders van verschillende landen. Hij stelde daarin voor om een conferentie te organiseren waar ze konden overleggen over hoe voortaan conflicten tussen landen zonder oorlog konden worden opgelost én hoe wereldwijde vrede kon worden bevorderd. Dit voorstel werd positief ontvangen door de toenmalige grootmachten van de wereld, waaronder de VS. Gelukkig werden daarmee de scepsis van de Russische ministers bijgesteld en werd de Eerste Vredesconferentie een feit!

Veel landen waren blij met dit voorstel en zagen het als een goede kans om vrede te bereiken. Ze waren met name enthousiast over het idee van internationale bemiddeling om toekomstige conflicten te voorkomen. Maar andere landen waren ook terughoudend om mee te doen. Ze hadden bedenkingen over het initiatief van de tsaar en waren bezorgd dat het voorstel mogelijk hun nationale belangen zouden schaden of dat het moeilijk zou zijn om tot concrete maatregelen te komen tijdens de conferentie.

De landen waren enthousiast over het idee van internationale bemiddeling om toekomstige conflicten te voorkomen

De vredesconferentie moest daarom op een neutrale locatie in Europa plaatsvinden. Steden als Kopenhagen, Bern, Brussel en Den Haag werden overwogen, maar de uiteindelijke keuze viel op Den Haag. Maar waarom? Ten eerste, de ligging. Den Haag is zeer centraal gelegen binnen Europa en makkelijk bereikbaar via boot of trein. Daarnaast stond Nederland bekend om zijn traditie van gastvrijheid en diplomatie. Het land bood een stabiele en veilige omgeving voor internationale bijeenkomsten en was bereid om te bieden wat nodig was om een dergelijke conferentie te organiseren. Daarnaast waren er ook familiebanden tussen Russische en het Nederlandse hof. De jongen koningin Wilhelmina bood haar zomerpaleis Huis ten Bosch in het Haagse Bos aan als locatie voor de conferentie.

Tussen Mei 18 en Juli 29, 1899 kwamen 26 landen (van de 59 landen die toen soevereiniteit claimden, of die hun eigen regering hadden) in Den Haag samen, waaronder twee Amerikaanse landen: de Verengde Staten en Mexico. De Haagse Vredesconferentie was uniek, omdat voor het eerst over vrede gesproken werd in een tijd dat er geen oorlog was. Geen pleisters plakken maar werk verrichten aan de kern, dat was het idee. Gedurende de periode van drie maanden hebben diplomaten en juristen van over de hele wereld met elkaar vergaderd. 

Hoewel er tijdens deze eerste conferentie geen overeenstemming werd bereikt, legde het wel de basis voor de oprichting van het Permanent Hof van Arbitrage in 1913. En dat vieren we dit jaar met het 125 jaar jubileum van deze eerste conferentie en de vestiging van Den Haag als internationale stad van Vrede en Recht.