Humanitaire Helden: een gesprek met Tomas de Mul van UNOCHA over Wereld Humanitaire Dag en de uitdagingen van hulpverlening

In dit interview praten we met Tomas de Mul, head of campaigns en digital advocacy bij de United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (UNOCHA), over de betekenis van Wereld Humanitaire Dag (WHD) en hoe het is ontstaan. 

WHD, dat jaarlijks op 19 augustus wordt gevierd, erkent het werk van humanitaire hulpverleners en herdenkt degenen die zijn gedood of gewond tijdens hun inzet. De Mul wijst op de groei van de betekenis van WHD door de jaren heen en belicht de tragische gebeurtenis die WHD inspireerde: de bomaanslag in 2003 op het VN-hoofdkwartier in Bagdad, Irak. Deze aanval bracht een keerpunt teweeg in hoe de veiligheid van humanitair personeel werd gezien en hoe humanitaire operaties in gevaarlijke omgevingen werden benaderd.

Wie ben je en wat doe je voor het Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Zaken van de Verenigde Naties? 

"Mijn naam is Tomas de Mul. Ik leid het werk op het gebied van campagnes en digitale belangenbehartiging binnen de Afdeling Strategische Communicatie van UNOCHA. UNOCHA is het deel van het Secretariaat van de VN dat ervoor zorgt dat humanitaire organisaties over de hele wereld effectief samenwerken en de informatie en middelen hebben die ze nodig hebben om hulp te bieden aan mensen die door crises zijn getroffen. Dat betekent dat we helpen ervoor te zorgen dat partnerorganisaties humanitaire hulp leveren, waaronder voedsel, water, medicijnen en onderdak, aan de mensen die het het meest nodig hebben." 

Wat is de betekenis van Wereld Humanitaire Dag (WHD) en hoe is het ontstaan?

"WHD wordt wereldwijd elk jaar op 19 augustus gevierd om het werk van humanitaire hulpverleners over de hele wereld te erkennen en eer te betonen aan collega's die zijn gedood of gewond geraakt tijdens hun werk. De dag is natuurlijk het meest significant voor iedereen die persoonlijk is getroffen, die een goede vriend, collega of familielid heeft verloren. Het is diep tragisch dat iemand zijn leven verliest terwijl hij anderen probeert te helpen. Maar juist door dergelijke herinneringen komt de betekenis van de dag echt naar voren.

In de loop der jaren heeft WHD een bredere betekenis gekregen en is het uitgegroeid tot de belangrijkste internationale dag en vlaggenschipcampagne van de humanitaire gemeenschap, waarbij partners uit de hele sector worden samengebracht. Van de VN-familie tot de lokale burgermaatschappij en van NGO's tot regeringen, de gemeenschap gebruikt de dag om het bewustzijn van het publiek te vergroten over de veiligheid van hulpverleners en om breder te pleiten voor steun aan mensen die door crises zijn getroffen

Wat de oorsprong betreft, valt WHD op 19 augustus samen met de verjaardag van de bomaanslag in 2003 op het VN-hoofdkwartier in het Canal Hotel in Bagdad, Irak, waarbij 22 humanitaire werkers tragisch werden gedood en nog veel meer ernstig gewond raakten. Dit jaar is de 20e verjaardag van deze verschrikkelijke aanval."

Dit was een keerpunt: er heerste het gevoel dat humanitaire hulpverleners van gerespecteerd naar het doelwit waren gegaan.

Hoe heeft de tragedie in Bagdad de manier waarop jullie als humanitaire organisatie nu werken veranderd? Hoe zijn jullie omgegaan met de uitdagingen die voortkwamen uit dat incident? 

"De bomaanslag op het Canal Hotel was een verwoestende klap. Evenals de aanval op het hoofdkantoor van het Rode Kruis slechts twee maanden later. De aanvallen zorgden voor schokgolven binnen de humanitaire gemeenschap. Hoewel aanvallen op humanitair personeel niet helemaal nieuw waren, was dit een keerpunt: er was een gevoel dat humanitair werkers van gerespecteerd naar doelwit waren gegaan. 

Inderdaad, bijna zes keer het aantal humanitair werkers dat werd gedood bij de bomaanslag op het Canal Hotel, werd gedood in elk jaar van het afgelopen decennium (het gemiddelde aantal humanitaire sterfgevallen wereldwijd in de periode 2013-2022 was 127 per jaar). 

Het evenement markeerde ook een keerpunt in hoe de VN veiligheid en bedreigingen zag, en hoe we humanitaire operaties in gevaarlijke omgevingen benaderden. Er was een dringende herziening van de veiligheidsregelingen van de VN die streefden naar een aanvaardbaar evenwicht tussen operationele doelstellingen en de veiligheid van personeel in risicovolle omgevingen. Dit leidde tot de oprichting van een wereldwijd VN-veiligheidsbeheersysteem - UNDSS - dat professioneler was en zeker verbeteringen bracht. Maar met meer "Poorten en Wachten" kwam ook een gevoel van scheiding van de gemeenschappen die we daar kwamen helpen - iets waaraan we werken om te veranderen zodat we de toegang en het vertrouwen kunnen verbeteren. Vandaag de dag werken humanitair werkers in veel van 's werelds meest gevaarlijke en complexe crises, en er is een echte inspanning om de inherente risico's beter te beheren en te leren van ervaringen." 

Ons werk is moeilijker en gevaarlijker dan ooit

In de afgelopen twee decennia is jullie werk aanzienlijk gegroeid qua omvang en complexiteit. Kun je uitleggen welke gebieden specifiek zijn uitgebreid en hoe dit jullie vermogen om mensen in nood te bereiken, heeft beïnvloed? 

"In de 20 jaar sinds de aanslag is het aantal mensen dat humanitaire hulp nodig heeft exponentieel gegroeid, van ongeveer 50 miljoen in 2003 tot 339 miljoen vandaag de dag. Wereldwijde humanitaire operaties vereisen nu bijna 55 miljard dollar - een vertienvoudiging. 

Maar hoewel humanitaire hulp nog nooit zoveel mensen heeft bereikt als vandaag de dag en er nog nooit zoveel humanitaire werkers wereldwijd zijn ingezet, is de financiering niet gelijke tred gehouden. Dat betekent dat humanitair werkers in operaties over de hele wereld gedwongen worden onmogelijke keuzes te maken over waar ze moeten bezuinigen en in feite te bepalen wie wel en wie geen hulp krijgt. 

Tegelijkertijd zijn, naarmate onze inspanningen zijn gegroeid, ook de uitdagingen toegenomen. Ons werk is moeilijker en gevaarlijker dan ooit. Zo worden we geconfronteerd met stijgende geopolitieke spanningen, een schaamteloze minachting voor internationaal humanitair en mensenrechtenrecht, zien we bewuste aanvallen op hulpverleners, de verspreiding van desinformatie, een klimaatcrisis die rampen aanwakkert - we zien er meer van, en ze zijn vaak verwoestend - en we zien meer, en langer durende gewapende conflicten. Oh, en hongersnood blijft een realistische dreiging en honger wordt gebruikt als wapen in oorlog. Ja, de lijst is lang." 

20 jaar geleden vandaag werd deze vlag teruggevonden na de bomaanslag op het hoofdkantoor van de @VN in Bagdad, Irak.

De uitdagingen voor humanitaire werkers zijn ook toegenomen. Hoe zorg je voor de veiligheid van je personeel in gevaarlijke situaties? 

"De statistieken zijn somber. Sinds 1997 zijn bijna 7.000 hulpverleners slachtoffer geworden van aanvallen. Alleen al in 2022 waren 444 hulpverleners slachtoffer van dergelijke aanvallen, waaronder 116 gedood, 143 gewond en 33 ontvoerd. Dit is slechts wat we weten - en deze cijfers weerspiegelen niet de humanitair werkers die zijn gedood of gewond zijn geraakt door natuurrampen tijdens hun werk. Denk aan de aardbevingen in Turkije en Syrië eerder dit jaar. 

Maar we proberen het beter te doen als het gaat om risicobeheer. Op veel manieren zijn we flexibeler en dynamischer geworden, en passen we onze koers snel aan wanneer veiligheidsrisico's veranderen. We hebben ook gewerkt aan het verbeteren van beleid, ondersteuning en begeleiding. We worden ook geconfronteerd met nieuwe bedreigingen, zoals wijdverspreide misinformatie- en desinformatiecampagnes, die de bedoelingen, doelen en methoden van hulpverleners in twijfel trekken en de veiligheid en operaties ondermijnen. En helaas is er een schaamteloze minachting voor het humanitaire recht door veel partijen bij conflicten. 

Als we effectief willen kunnen leveren - en volgens onze principes - moeten we voortdurend op zoek naar manieren om toegang te krijgen en acceptatie te krijgen van gemeenschappen die hulp nodig hebben. Uiteindelijk - hoewel veel afhangt van ons als gemeenschap - moeten inspanningen om gemeenschappen in nood te bereiken en zelfs onder de meest uitdagende omstandigheden te blijven en te leveren, grotere wereldwijde steun krijgen."   

Wat is het grootste misverstand over humanitair werk, en waar zie je dat er nog veel terrein te winnen is? 

"Ik denk dat het een misvatting is om te denken dat humanitair werk de oplossing is. Humanitair werkers krijgen vaak kritiek omdat ze niet genoeg doen, of omdat ze het probleem niet oplossen. Hoewel humanitaire hulp van cruciaal belang is - vaak levensreddend - hebben humanitair werkers niet de opdracht - laat staan de middelen - om de dieperliggende oorzaken van humanitaire noden en menselijk lijden aan te pakken. Als we echt humanitaire noden willen beëindigen, moeten we serieus conflicten beëindigen - dat vergt oprechte politieke wil. Op dezelfde manier, als we armoede, honger en ongelijkheid willen beëindigen, moet de wereld zich bekommeren en handelen. Als we serieus zijn over rampen, moeten we naar de klimaatnoodsituatie kijken en iets doen. Deze kwesties vereisen verandering en een oprechte wil om te handelen en op het hoogste niveau te investeren. Zonder dat blijft humanitair werk een tijdelijke pleisteroplossing voor een veel groter probleem. 

Ten tweede is er de overtuiging dat humanitaire hulp bijna uitsluitend wordt verleend door expat hulpverleners. Dat kan niet verder van de waarheid zijn - verreweg de meeste humanitaire hulp wordt verleend door nationale hulpverleners. Degenen die als eerste reageren in tijden van crisis zijn altijd de mensen uit de getroffen gemeenschappen zelf. Eerlijk gezegd zijn lokale organisaties vaak veel beter in staat om dit te doen, omdat ze de lokale netwerken hebben, de taal spreken en de context begrijpen. Vandaar de uitdrukking: "humanitaire respons moet zo lokaal mogelijk zijn, zo internationaal als nodig." Dus wat nodig is, is meer investering en versterking van lokaal handelen voor een betere respons, maar ook voor meer langetermijnoplossingen die blijvend zijn." 

Ik denk dat het een misvatting is om te denken dat humanitair werk de oplossing is

Principes van menselijkheid, onpartijdigheid, neutraliteit en onafhankelijkheid zijn essentieel voor jullie werk. Hoe houd je vast aan deze principes te midden van groeiende uitdagingen en bedreigingen? 

"Inderdaad, humanitaire principes vormen de basis voor humanitaire actie en gezien de groeiende uitdagingen zijn ze belangrijker dan ooit. Ze zijn essentieel om toegang te krijgen tot mensen in nood - of het nu gaat om een natuurramp of een gewelddadige conflictsetting. Simpel gezegd zijn er vier zoals je al noemde: Menselijkheid, dwingt humanitaire werkers om het lijden van alle mensen aan te pakken, ongeacht waar ze zijn. Onpartijdigheid betekent dat humanitaire werkers iedereen in nood helpen, ongeacht waar ze vandaan komen of wat ze geloven. Neutraliteit impliceert dat humanitaire werkers geen partij kiezen, ongeacht de vijandigheid, uitdagingen of eisen. En onafhankelijkheid betekent dat humanitaire werkers er simpelweg zijn om te helpen, ongeacht de politieke, economische, militaire of andere druk. 

Vanuit een praktisch perspectief, bedenk dat veel humanitaire actie plaatsvindt in contexten van conflict of grote instabiliteit. Het naleven van de principes maakt het mogelijk om humanitaire actie te onderscheiden van activiteiten en doelstellingen van andere actoren - zoals politieke of militaire actoren - of als inmenging in binnenlandse aangelegenheden. En het gaat niet alleen om communicatie hierover. We moeten ervoor zorgen dat we handelen in overeenstemming met deze principes - ofwel "het praten waarmaken", zoals je wilt." 

Wat kunnen mensen zelf doen als ze actie willen ondernemen of op de hoogte willen blijven? 

"Voor de WHD van dit jaar zal onze campagne laten zien dat we zij aan zij staan met de gemeenschappen die we dienen, ongeacht wie, waar of wat. We zouden graag willen dat het publiek betrokken raakt bij de campagne. Het makkelijkste is om de website www.worldhumanitarianday.org te bezoeken en het woord te verspreiden via sociale media met behulp van de hashtags #NoMatterWhat en #WorldHumanitarianDay. De campagnewebsite bevat veel informatie en materiaal dat gemakkelijk te delen is. Je kunt ook rechtstreeks humanitaire actie in 's werelds ernstigste crises ondersteunen door hier te doneren: https://crisisrelief.un.org/"